• Terug

Wanneer de Groningse grond onder je voeten beeft

Hoe treft gaswinningsschade de fundamenten van een gemeenschap? Tom Postmes is hoogleraar sociale psychologie bij de Rijksuniversiteit Groningen en doet onderzoek naar de invloed van de aardbevingen in de provincie Groningen op haar bewoners. Het onderzoek van Postmes is onderdeel van KADO, het Kenniscentrum Aardbevingen en Duurzame Ontwikkeling. Het kenniscentrum verenigt RUG-onderzoekers en samenwerkingspartners, zoals het EPI-kenniscentrum, via een universiteitsbrede kennisagenda die gericht is op de bovengrondse aardbevingsproblematiek, sociale duurzaamheid en regionale ontwikkeling. Het is bij uitstek een thema voor Sustainable Society, een van de drie speerpunten van de RUG.

Begin september beefde de bodem van Groningen weer eens. Van veertig woningen in de buurt van Hellum, het epicentrum, werd schade gemeld. Verontrustend. Maar ook illustratief, in een maand die bol stond van activiteiten rondom de gaswinnningsdiscussie en aardbevingen in de regio. In de aanloop naar het nieuwe gaswinningsbesluit voerden tegenstanders actie, was er debat, een hoorzitting en bezoek van een delegatie Tweede Kamerleden aan Groningen. En middenin die woeligheid bevond zich Tom Postmes, onderzoeksleider van het project ‘Gronings Perspectief’.

Groepsgevoelens
Het accent in Postmes’ werk ligt al sinds 2013 op de ‘beleving van de beving’. Om de gevolgen van de bevingen ook op het menselijke vlak in kaart te kunnen brengen ijverde Postmes begin 2014 voor een groots opgezet, onafhankelijk onderzoek: ‘Er werd al jaren onderzoek gedaan naar de geologische en bouwtechnische aspecten van die aardbevingen. De menselijke, maatschappelijke kant van het verhaal bleef onderbelicht, in weerwil van de toenemende berichtenstroom uit de regio over angst, frustraties, en over boosheid en achterdocht. De schaarse onderzoeken naar bijvoorbeeld de onverkoopbaarheid van huizen en de groeiende onvrede in de regio waren niet altijd eenduidig, mede door de beperkte middelen.’

Gronings Perspectief
In november 2015 werd een contract getekend met Hans Alders (Nationaal Coördinator Groningen) voor ‘Gronings Perspectief’. Dit twee jaar durende onderzoek richt zich op de gezondheid, veiligheidsbeleving en het toekomstperspectief van de bewoners in alle 23 Groninger gemeenten. Een bewonerspanel van zo’n 4500 Groningers vulde afgelopen voorjaar de eerste enquêteformulieren in. En al in mei bracht Postmes een opmerkelijk resultaat naar buiten: onder de 90.000 Groningers met aardbevingsschade is het aantal mensen met gezondheidsklachten veel hoger dan normaal. Postmes: ‘Wij zien het als onze plicht onze resultaten zo snel mogelijk te delen met de deelnemers en betrokken partijen. Bij een onderwerp als dit kun je niet eerst rustig gaan schrijven om er jaren later in een tijdschrift voor vakgenoten over te publiceren.’

Zorgwekkender dan gedacht
Op 5 september presenteerde Postmes de volledig geanalyseerde resultaten van zijn onderzoek aan de Tweede Kamercommissie voor Economische Zaken. Het spannende van de recente presentatie zat hem zowel in het gewichtige publiek als in het gewicht van zijn boodschap: ‘De effecten van de bevingen op de getroffen huishoudens blijken veel ondubbelzinniger én zorgwekkender dan we van te voren hadden gedacht. Zo blijkt bevingsschade fnuikend voor het gevoel van veiligheid in het eigen huis. In de huizen zonder schade voelt 85 procent van de ondervraagden zich veilig, bij één keer schade is dat nog maar 60 procent. Van de huishoudens die vaker getroffen zijn, voelt slechts 38 procent zich thuis veilig.’

Behalve het toenemende gevoel van onveiligheid, toont het onderzoek duidelijk aan dat de bevingen het geestelijk én lichamelijk welzijn in de regio ondermijnen. ‘Naar schatting zijn er onder de getroffenen zo’n tweeduizend personen met bevinggerelateerde psychische problemen. Ook het aantal mensen dat regelmatig de huisarts bezoekt is flink toegenomen in de regio.’ Postmes ziet hier een duidelijk verband met de emoties waarmee de getroffenen te kampen hebben: ‘Er is veel boosheid over de situatie. Mensen voelen zich vaak niet gehoord en onrechtvaardig behandeld. Ze hebben het gevoel de controle kwijt te zijn en maken zich meer dan gemiddeld zorgen over hun toekomst.’

Veerkracht
Toch zijn de gevolgen van de bevingen volgens Postmes niet alleen maar negatief. ‘Er is een interessant proces gaande,’ vertelt hij. ‘Hoewel het aantal mensen dat geraakt wordt – materieel, financieel, psychisch of fysiek – nog altijd groeit, lijkt de gemeenschap de ergste klap verwerkt te hebben. Men durft weer te ondernemen, initiatieven te ontplooien en naar de toekomst te kijken. Wij denken dat de crisis de onderlinge verbondenheid van gemeenschappen heeft versterkt. Er is veerkracht.’

Kenniscentrum Aardbevingen en Duurzame Ontwikkeling
Het onderzoek naar de beleving van aardbevingen in Groningen valt onder de paraplu van het instituut Sustainable Society, een van de drie strategische speerpunten van de RUG. Het thema Sustainable Society draait om een samenleving die in balans is. Binnen Sustainable Society is Postmes de inhoudelijk coördinator van het kenniscentrum KADO. In dit kenniscentrum werken collega’s van diverse faculteiten van de RUG en de Hanzehogeschool en het Alfacollege samen aan een overzicht van de bovengrondse effecten van de aardbevingen en wordt gezocht naar effectieve en uitvoerbare oplossingen. Het EPI-Kenniscentrum is hierbij een van de samenwerkingspartners.

 

Meer informatie
www.rug.nl/sustainable-society-KADO
www.rug.nl/sustainable-society-Noorderbreedte